เยือนถิ่นอารยธรรมทวารวดี เมืองศรีมโหสถ

เมืองศรีมโหสถเป็นเมืองเก่าแก่แห่งหนึ่งมีมาตั้งแต่ก่อนพุทธสตวรรษที่ 6 ในอดีตเคยเป็นเมืองโบราณขนาดใหญ่ เป็นศูนย์กลางความเจริญทั้งด้านศิลปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี และศาสนาพุทธ

       ทริปนี้ เราพาย้อนรอยชมเมืองโบราณขนาดใหญ่ พร้อมกับร่วมบูชาพระพุทธบาทคู่ซึ่งเป็นรอยพระพุทธบาทขนาดใหญ่ที่เก่าแก่ ที่สุดของเมืองไทย ที่โบราณสถานอำเภอศรีมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี

      เมืองศรีมโหสถ เป็นอำเภอหนึ่งของจังหวัดปราจีนบุรี เดิมนั้นชื่อว่าอำเภอโคกปีบ เป็นเมืองเก่าแก่มีอายุมากกว่า 1,200 ปีหรือพุทธศตวรรษที่ 6 เป็นต้นมา ในอดีตเคยเป็นเมืองท่าชายทะเลที่สำคัญ เป็นศูนย์กลางความเจริญทั้งด้านศิลปะ วัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี และศาสนาพุทธ เมืองศรีมโหสถอดีตเคยเป็นเมืองโบราณขนาดใหญ ่ที่มีความสำคัญมากเมืองหนึ่ง มีการพัฒนาทางศิลปวัฒนธรรมมาโดยลำดับ ตั้งแต่ก่อนพุทธศตวรรษที่ 11

      เนื่องจากเป็นเมืองท่าชายทะเล จึงมีการติดต่อค้าขายแลกเปลี่ยนสินค้าทั้งกับจีนและอินเดีย ได้รับอิทธิพลทางวัฒนธรรมฟูนัน โดยมีหลักฐานการขุดพบลูกปัดแบบฟูนันและแบบโรมัน ซึ่งมีอายุราว พ.ศ. 600 – 800 นอกจากนี้ยังพบภาพสลักรูปสัตว์ต่าง ๆ แบบอมราวดี พุทธศตวรรษที่ 7 – 9 ที่บริเวณสระแก้ว สระขวัญอีกด้วย ถือว่าเป็นเมืองโบราณที่มีอายุเก่าแก่อีกแห่งหนึ่งครับ

      โบราณสถานเมืองศรีมโหสถ ได้รับการเรียกขานว่าเมืองศรีวัตสปุระหรือเมืองพระรต ซึ่งก็หมายถึงเมืองเก่าศรีมโหสถนั่นเองจากการขุดข้นเมืองแห่งนี้ ได้พบว่ามีลักษณะเป็นรูปสี่เหลี่ยมค่อนข้างรี ตรงขอบมุมของคูเมืองมี 4 ด้าน โค้งมน มีคันดินและคูน้ำล้อมรอบขนาดของเมืองกว้าง 700 เมตรยาว 1,550 เมตร เนื้อที่ภายในเมืองกว้างขวางมาก มีโบราณสถานเป็นสระน้ำกระจัดกระจายอยู่ไปทั่วกว่า 100 แห่ง สันนิษฐานว่าเป็นเมืองในสมัยทวารวดี หลักฐานส่วนใหญ่ที่พบมักจะเป็นเรื่องเกี่ยวกับศาสนาพราหมณ์และฮินดู อาทิเช่นเทวาลัย เทวรูป และ ศิวลึงค์ เป็นต้น

      โบราณสถานที่สำคัญในเมืองศรีมโหสถประกอบไปด้วย กลุ่มโบราณสถานกลางเมืองอายุราวพุทธศตวรรษที่ 18 เป็นหมู่เทวาลัยฐานก่อด้วยศิลาแลง ด้านบนก่อด้วยอิฐภูเขาทองเป็นพระเจดีย์รูปกลม ลักษณะเหมือนโถคว่ำสมัยทวารวดี เทวาลัยรูปสีเหลี่ยมพื้นผ้าก่อด้วยศิลาแลงราวพุทธศตวรรษที่ 12-13 และสระแก้วซึ่งเป็นสระน้ำโบราณ ซึ่งขอบสระแกะสลักเป็นลวดลายรูปสัตว์ต่าง ๆ จำนวนถึง 45 ภาพ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 6-11

      สระแก้ว เป็นสระน้ำโบราณ ขนาดกว้าง 17.50 เมตร ยาว 42.70 เมตร ซึ่งขุดลึกลงไปในศิลาแลงตามธรรมชาติ บริเวณนอกเมืองศรีมโหสถทางตะวันตกเฉียงใต้ ฝาผนังกำแพงรอบๆสระมีภาพสลักรูปสัตว์ต่างๆ เช่น ช้าง สิงห์ มังกร หมูป่า กินรี งู ซึ่งมีความสวยงามเป็นอย่างมาก ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของเมืองโบราณ สันนิฐานว่าเป็นสระที่ใช้ในพิธีกรรมของกษัตริย์เมืองศรีมโหสถ ที่สระแก้วแห่งนี้แม้ว่าจะร่วงโรยไปตามกาลเวลาแล้วบ้างก็ตาม แต่ก็ยังคงเหลือล่องรอยต่าง ๆ ให้เราได้ชื่นชมกับอารยธรรมเก่าแก่แห่งนี้ได้ในหลายจุด โดยทำเป็นป้ายขนาดใหญ่บรรยายลักษณะของตัวสระแก้วและรูปภาพต่าง ๆ ทั้งหมดนอกจากเป็นสถานที่ท่องเที่ยวแล้วยัง ช่วยให้เราได้ศึกษาหาความรู้ได้อีกทางหนึ่งครับ

     หลังจากที่เราเที่ยวชมบริเวณโบราณสถานสระแก้วกันจนหมดแล้วเราก็เดินทางต่อไปยังโบราณสถานสระมรกต เพื่อชื่นชมความงามและบูชารอยพระพุทธบาทคู่เก่าแก่กันต่อโดยใช้เวลาเดินทางเพียงไม่กี่อึดใจก็มาถึงยังวัดสระมรกตครับ
 

     โบราณสถานสระมรกตตั้งอยู่ในบริเวณหน้าวัดสระมรกต มีอายุราวพุทธศตวรรษที่13-18 เป็นศาสนสถานที่ผสม ผสานกันระหว่างพุทธศาสนากับศาสนาฮินดู ประกอบไปด้วยอาคารสร้างด้วยศิลาแลงล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว ลักษณะเป็น อโรคยาศาลหรือโรงพยาบาลสมัยโบราณ

      ภายในโบราณสถานสระมรกตได้ค้นพบสิ่งสำคัญก็คือรอยพระพุทธบาทคู่ ซึ่งมีอายุเก่าแก่ที่สุดของเมืองไทย นอกจากนั้นยัง มีบ่อน้ำศักดิ์สิทธิ์ ซึ่งได้พบพระพุทธรูปและโบราณวัตถุเป็นจำนวนมาก ภายในบ่อและเป็นบ่อซึ่งได้นำน้ำขึ้นทูลเกล้าถวายเนื่องในพิธีรัชมังคลาภิเษก และอีกหลายพิธีที่สำคัญ เป็นบ่อน้ำที่มีความศักดิ์สิทธ์มาจนถึงปัจจุบัน ด้านหน้าทางเข้าไปยังพระพุทธบาทคู่ก็มีบริการดอกไม้ธูปเทียนพร้อม ทั่วบริเวณโบราณสถานสระมรกตเป็นสนามหญ้าสวยงาม ร่มรื่นไปด้วยต้นไม้นานาพันธุ์ที่ทางวัดบำรุงรักษาไว้อย่างดี ช่วยให้เราพักผ่อนไหว้พระพุทธบาทได้สบายใจมากขึ้นครับ อันนี้ขอชมเชยทางวัดสระมรกตและชาวบ้านศรีมโหสถด้วยนะครับ

      รอยพระพุทธบาทคู่ เป็นรอยพระพุทธบาทขนาดใหญ่ สลักบนพื้นศิลาแลง อายุราว พุทธศตวรรษที่ 11 – 16 นับว่าเป็นพระพุทธบาทคู่ที่ใหญ่และเก่าแก่ที่สุดในประเทศไทย ประดิษฐานอยู่ในบริเวณโบราณสถานสระมรกตถือว่าเป็น ปูชนียสถานที่สำคัญอีกแห่งหนึ่งของเมืองไทย ซึ่งมีความศักดิ์สิทธิ์เป็นอย่างมาก มีประชาชนมากมายจากทั่วทุกภูมิภาค ให้ความเคารพศรัทธา และเดินทางเข้ามากราบไหว้บูชากันอย่างไม่ขาดสายครับ

      ลักษณะของรอยพระพุทธบาทคู่ เป็นรอยพระพุทธบาทขนาดใหญ่สลักลึกลงไปในศิลาแลงธรรมชาติและสลักธรรมจักรนูนที่ฝ่าพระบาทกว้าง 1.30 เมตร ยาว 3.50 เมตร พระบาทซ้ายกว้าง 1.30 เมตร ยาว 3.40 เมตร และพระบาทขวา กว้าง 1.30 เมตร ยาว 3.30 เมตร วัดความกว้างของพระบาททั้งคู่ได้ 3.10 เมตร ลักษณะของพระบาททั้งคู่ทำเป็นรอยเท้ามนุษย์ตามธรรมชาติ มีปลายนิ้วเท้าเรียงไม่เสมอกัน รอยพระพุทธบาทคู่แห่งนี้ สันนิษฐานว่าเป็นบริโภคเจดีย์สมมติตามคติลังกา เพื่อแสดงว่าพุทธศาสนาได้เผยแพร่มา ณ ดินแดนแห่งนี้แล้ว

      ประวัติเกี่ยวกับการขุดค้นพบรอยพระพุทธบาทคู่ ขุดค้นพบโดยกรมศิลปากรในการตกแต่งบริเวณโบราณสถานสระมรกต โดยเมื่อขุดลอกดินออกจากบริเวณโบราณสถานพบว่าเป็นอาคาร 2 หลังสร้างอยู่ติดกัน หลังแรกเป็นอาคารก่อสร้างด้วยศิลาแลง อาคารหลังนี้มีรอยลักลอบขุดหาวัตถุโบราณที่กลางเนินดินตัวอาคาร ทำให้ผนังด้านทิศเหนือปรากฏให้เห็นเหนือผิวดินทางทิศตะวันออกมีวิหารอีกหลังหนึ่งเป็นวิหารอิฐ มีร่องรอยการใช้ปูนฉาบที่ผนัง อาคารทั้งสองหลังนี้มีลานประทักษิณศิลาแลงล้อมรอบและทางทิศตะวันออกของลานประทักษิณ ถัดจากวิหารปูนฉาบไปทางทิศตะวันออกมีบ่อน้ำ 1 บ่อ

      เมือปี 2529 ได้ทำการลอกดินภายในวิหารจนถึงพื้นศิลาแลงทางด้านทิศใต้ ได้พบธรรมจักรเส้นผ่าศูนย์กลาง 1.10 เมตร สลักลงบนศิลาแลงธรรมชาติ และเมื่อขุดลอกดินต่อพบว่ามีธรรมจักรอีก 1 อันอยู่ใกล้กันกับอันแรกระหว่างกลางธรรมจักทั้งคู่มีหลุมกลมแบบหลุมเสากว้าง 40 ซ.ม.ลึก 1.05 เมตร ที่ปากหลุมสลักเป็นรูปกากบาท เมื่อลอกดินออกทั้งหมดและทำความสะอาดพื้นวิหารทั้งหมดพบว่าธรรมจักรทั้งสองอันนี้ เป็นธรรมจักประดับกลางฝ่าพระบาทของรอยพระพุทธบาทคู่นั่นเอง

      นอกจากที่เราได้บูชาพระพุทธบาทคู่และเยี่ยมชมโบราณสถานสระมรกต แล้วทางวัดสระมรกตยังประดิษฐานมีพระพุทธรูปศักดิ์สิทธ์ให้เราได้กราบไหว้บูชาเพื่อเป็นสิริมงคลและยังมีวัตถุโบราณหลายชิ้นให้เราได้ชมอีกด้วย เช่น พระพุทธยุคลบาท, พระนิรันตราย, พระนาคปรก, พระสังกัจจายน์ วัตถุโบราณเช่น ศิวลึงค์ ,นาคปรกหินศิลาแลง, สิงโตหินศิลาแลง และอีกหลายชิ้น เชิญเยี่ยมชมและทำบุญกับพระอาจารย์ตามกำลังศรัทธาครับ

      ที่อำเภอศรีมโหสถถือว่าเป็นแหล่งอารยธรรมโบราณที่เก่าแก่แฝงด้วยมนต์เสน่ห์ที่น่าหลงใหล เป็นแหล่งโบราณคดีที่สำคัญ เป็นแหล่งศึกษาหาความรู้ และยังมีสถานที่และสิ่งศักดิ์สิทธิ์มากมาย น่าชิ่นชมค้นหากราบไหว้บูชา เป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางวัฒนธรรมอีกแห่งหนึ่งของเมืองไทย นอกจากนั้นยังมีแหล่งท่องเที่ยวอีกหลายแห่งที่อยู่ในเมือง ศรีมหโสถแห่งนี้ อาทิ เช่นวัดต้นโพธิ์ซึ่งด้านในมีต้นศรีมหาโพธิ์ศักดิ์สิทธิ์และเก่าแก่ที่สุดของเมืองไทยมีอายุถึง 2000 ปี องค์หลวงพ่อทวารวดีที่ประดิษฐานอยู่หน้าที่ว่าการอำเภอซึ่งเป็นพระพุทธรูปเก่าแก่และมีความศักดิ์สิทธิ์เป็นอย่างมาก เราสามารถเดินทางเที่ยวชมต่อได้แบบรวดเดียวจบครับ

      โบราณสถานเมืองศรีมโหสถตั้งอยู่บนเส้นทางท่องเที่ยวของอำเภอ ศรีมโสถ บริเวณ ตำบลโคกปีบ จังหวัดปราจีนบุรี ถ้าใครมีโอกาสมาจังหวัดปราจีน หรือเดินทางผ่านอำเภอศรีมโหสถ ก็อย่าลืมเข้าไปเยี่ยมชมโบราณสถานและกราบไหว้บูชารอยพระพุทธบาทคู่ และทำบุญเพื่อเป็นมงคลให้กับตนเองกันนะครับ เอาไว้ทริปหน้าเราจะพาไปเยี่ยมชม เมืองโบราณเก่าแก่แบบนี้กันอีกนะครับ

     ติดต่อสอบถามเพิ่มเติมได้ที่ 037-312282, 037-312284 โทรสาร 037-312268


ข้อมูล http://tourthai.tourismthailand.org/